Ek fiil (ek eylem), isim ve isim soylu sözcüklerin sonuna gelerek onların yüklem görevinde kullanılmasını sağlayan ya da basit zamanlı fiillerin sonuna gelerek bu fiilleri birleşik zamanlı fiile dönüştüren ek hâlindeki fiildir.
⇨ Ek eylemin iki görevi vardır:
1- İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onlara yüklem görevini üstlenmesini sağlamak.
2- Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapmak.
1- İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapmak
İsimler ve isim soylu sözcükler (sıfat, zamir, zarf, edat) ek fiil alarak yüklem konumuna gelirler.
⇨ İsimlerde ek fiil dört şekilde çekimlenir.
1- Duyulan Geçmiş Zaman (-imiş)
2- Görülen Geçmiş Zaman (-idi)
3- Geniş Zaman (-idir)
4- Şart Kipi (-ise)
1.1 - Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zamanı (imiş)
Cümlede geçen olayı öğrenme, duyma sonradan fark etme anlamını yansıtır. İsimlere "imiş" ek fiili getirilerek yapılır. Getirilen isme göre "-mış / -miş / -muş / -müş" şekillerde yapılabilir.
#Örnekler
➤ Üzerinde kırmızı gül varmış. (var imiş)
(İsim olan "var" sözcüğü "imiş" ek fiilini alarak yüklem olmuştur. İsme eklenen ek fiilini açalım "sporcu idi" gördüğünüz gibi açabildik, ek eylem vardır.)
➤ Pazardan alınan elmalar çok iyiymiş. (iyi imiş)
(İsim olan "iyi" sözcüğü "imiş" ek fiilini alarak yüklem olmuştur. Ek eylem vardır.)
➤ Sınavlar çok zormuş (zor imiş)
(İsim olan "zor" sözcüğü "imiş" ek fiilini alarak yüklem olmuştur. Ek eylem vardır.)
➤ Bu insan çok şanslıymış. (şanslı imiş)
(İsim olan "şanslı" sözcüğü "imiş" ek fiilini alarak yüklem olmuştur. Ek eylem vardır.)
1.2 - Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı (idi)
Cümlede geçen olaya tanık olma durumudur. İsimlere "idi" ek fiili getirilerek yapılır. Getirilen isme göre "-dı / -di / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü" şekillerde yapılabilir.
#Örnekler
➤ Geçen hafta hava çok sıcaktı.
(Burada isim olan "sıcak" sözcüğü "tı" ek fiilini alarak yüklem olmuştur. Ek eylem vardır.)
➤ Dünkü yemek çok lezzetliydi.
(İsim olan "lezzetli" sözcüğü "idi" ek fiilini alarak yüklem olmuştur. Ek eylem vardır.)
➤ Aradım ama telefonu kapalıydı.
(İsim olan "kapalı" sözcüğü "idi" ek fiilini alarak yüklem olmuştur. Ek eylem vardır.)
NOT:
"idi, imiş, ise" ek fiillerini açabilirseniz ek fiil (ek eylem) vardır.
#Örnekler
➤ Gördüğüm en başarılı sporcuydu. (sporcu idi)
(Bakın isim olan "sporcu" sözcüğü "idi" ek fiilini alarak yüklem olmuştur. İsme eklenen ek fiilini açabiliyorsak yani "sporcu idi" gibi açabiliyorsak ek eylem vardır.)
1.3 - Ek Fiilin Geniş Zamanı (idir)
Cümlede geçen olayın her zaman gerçekleşmekte olduğu anlamını yansıtır. İsimlere "idir" ek fiili getirilerek yapılır. Genellikle ek fiilin geniş zamanında "idir" eki düşer ve yerine kişi ekleri ek fiil olarak kullanılır, kullanım şu şekildedir: "-im / -sin / -idir / -iz / -siniz / -lerdir / -dirler"
#Örnekler
➤ Buzdolabında her zaman yiyecek vardır. (var idir)
(İsim olan "var" sözcüğü "idir" geniş zaman ek fiilini alarak yüklem olmuştur. Ek eylem vardır.)
➤ Ruhumu aydınlatan güneşsin.
(İsim olan "güneş" sözcüğü "sin" geniş zaman ek fiilini alarak yüklem olmuştur. Ek eylem vardır.)
NOT:
Geniş zaman ek fiili "idir" bazı cümlelerde kullanılmaz, düşer. Bu durumda yüklem, ek fiil ile çekimlenmiş kabul edilir.
#Örnekler
➤ Bu sokağa girmek yasak. (tır)
(Geniş zaman ek fiili olan "idir" bu cümlede kullanılmamış ama ek fiil var kabul ediyoruz. Sağlaması için kendimiz ek fiili eklersek olduğunu anlarız.)
➤ O, okulun en çalışkan öğrencisi. (dir)
(Geniş zaman ek fiili olan "dir" bu cümlede kullanılmamış ama ek fiil var kabul ediyoruz. Sağlaması için kendimiz ek fiili eklersek olduğunu anlarız.)
1.4 - Ek Fiilin Şartı (ise)
Ek fiilin şart kipi, cümleye sadece şart (koşul) anlamı katar. Diğer ek fiil kipleri gibi isim ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmaz. İsim ve isim soylu sözcüklere "ise" ek fiili getirilerek yapılır, getirildiği sözcüğe göre "-sa / -se" olabilir.
#Örnekler
➤ İyiyse görüş. (iyi ise)
(Cümledeki isim olan "iyi" sözcüğüne ek fiilin şart eki olan "ise"yi almıştır.)
➤ Hava yağmurluysa gezelim. (yağmurlu ise)
(Cümledeki isim olan "yağmur" sözcüğüne ek fiilin şart eki olan "ise"yi almıştır.)
➤ İrem'i görürsen selam söyler misin? (görür isen)
NOT: Ek fiilin şart eki olan "ise" ayrı da yazılabilir.
#Örnek
➤ Hava yağmurlu ise gezelim.
DİKKAT:
Bağlaç olan "ise" ile ek fiilin şart eki olan "ise"yi karıştırmayın. Ek fiil olan "ise" cümleye şart (koşul) anlamı katar ve olumsuzu yapılabilir; bağlaç olan "ise" cümleye karşılaştırma anlamı katar ve olumsuzu yapılamaz.
#Örnekler
➤ Kitabı almış kalemi ise alamamış.
Kitabı almış kalemi değil ise alamamış.
(Bu örnekte gördüğünüz gibi olumsuz ifade getirdiğimizde cümle anlamsızlaşıyor. Bundan dolayı ise bağlaçtır. Karşılaştırma anlamında kullanılmıştır.)
➤ Bugün iyi isen gelebilirsin.
Bugün iyi değil isen gelebilirsin.
(Örnekte gördüğünüz gibi olumsuz ifade getirdiğimizde cümle anlamsızlaşmıyor. Bundan dolayı ise ek fiildir.)
Ek Fiilin Soru Şekli
Ek fiilde soru biçimi, tıpkı diğer fiillerde olduğu gibi "mi" soru edatı ile yapılır.
#Örnekler
➤ Yarın dükkan açık mıymış?
➤ Bu bizim günlerce aradığımız top değil miydi?
2- Basit Zamanlı (Basit Çekimli) Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapmak
Basit zamanlı diğer adıyla basit çekimli (sadece bir tane kip eki almış) fiiller, ek fiil alarak birleşik zamanlı (birden fazla kip eki almış) fiil olurlar.
Nasıl Olur?
Fiilin, birleşik zamanlı olması için iki kip ekinin yan yana gelmesi lazım. Birleşik zamanlı fiillerde ikinci kip eki, ek fiildir.
#Örnekler
➤ gidiyorum (şimdiki zaman eki)
(Sadece bir kip eki aldığı için basit zamanlı fiildir.)
➤ gidiyordum (şimdiki zaman eki + bilinen geçmiş zaman eki)
(İki tane kip eki aldığı için birleşik zamanlı fiildir. İkinci kip eki ek fiildir.)
Birleşik zamanlı fiillerle ilgili daha çok bilgi için tıklayınız.
